Ngư dân và bài toán đầu ra cho sản phẩm

Phiên chợ cá trên cảng cá Đề Gi huyện Phù Cát ( Bình Định ) bắt đầu từ khi ánh mặt trời đầu tiên chưa ló dạng. Những chuyến tàu đầy ắp thủy sản , sau hải trình dài ngày , nhộn nhịp vào cảng mang theo nhiều mong mỏi của những ngư dân trở về từ khơi xa. Buồn thay , mong mỏi đó có đạt được hay không lại nước phụ thuộc gần như không có một sự hạn chế hay một trường hợp ngoại lệ nào cả cho thương lái.Tàu cá cập bến cũng là lúc các đầu nậu bắt đầu vơ váo cá. Gọi vậy bởi đó là những cuộc ăn giá nhanh chóng ngay khi hải sản còn nằm trong khoang thuyền. Tùy loại hải sản mà họ mua sạch và cho người bốc xếp. Những đại lý nhỏ sau khi phân loại sẽ chất lên xe gắn máy chở đi các điểm phân phối , thô chế. Những đại lý lớn điều xe đông lạnh xuống tận cảng , gom đầy xe mới trở ra. Chợ cá theo mường tượng vẫn là service bán sỉ nhỏ lẻ , chưa xếp hàng thành khu chợ mối manh như trong lục địa. Các sản phẩm đánh bắt từ biển phải được tiêu thụ ngay , chẳng thể để dành được vì không có kho đông lạnh và ngư dân cần xoay vốn để tiếp kiến đi biển.Anh Hùng , một ngư dân ở xã Cát Khánh huyện Phù Cát , Bình Định cho biết: "Từ xưa giờ đi biển về thì vô đây nhập cá , các nậu trả thế nào thì bán vậy. Biết là có ép giá cũng phải chịu vì đâu có để được lâu. Có bán thì mới có tổn ( phí tổn cho mỗi chuyến ra khơi – PV ) để đi biển tiếp". Anh Hùng nhẩm tính , nếu đánh bắt gần bờ trong vòng một tuần lễ cũng phải bỏ ra phí tổn gần 50 triệu đồng. Ví như đi trúng , sau khi trừ tổn thì lời tí xíu , nếu không thì hòa vốn vì phí tổn xăng dầu cù là. Ngoại giả chuyện lời hay lỗ còn nước phụ thuộc giá cả thu mua của các đại lý. Hưng thịnh ngư dân ở đây cũng confirm điều này.Nghề câu cá ngừ đại dương còn được ngư dân làm gọi là nghề "câu to" theo nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Mà đã làm ăn lớn thì trúng lớn mà mất cũng lớn. Ngư dân làm ra sản phẩm nhưng việc quyết định giá trị của sản phẩm lại thuộc về thương lái. Việc này phổ thông ở nhiều địa phương.Phú Yên là xứ sở khởi đầu nghề câu cá ngừ đại dương ( còn làm gọi là cá bò gù – PV ) sớm nhất nước ta ( bắt đầu từ năm 1994 ). Với sản lượng đánh bắt hàng năm khoảng 5.000 tấn , Phú Yên luôn nằm trong tốp ba xứ sở dẫn đầu cả nước về sản lượng khai khẩn cá ngừ. Tuy nhiên , giá mua cá ngừ đại dương ở tỉnh Phú Yên bao giờ cũng thấp hơn Bình Định và Khánh Hòa từ 20.000 – 40.000 đồng/kg. Tại một đại lý thu mua cá ngừ đại dương ở khu phố 6 phường Phú Đông ( thành thị Tuy Hòa , Phú Yên ) , chúng ta chứng kiến đầy đủ cảnh công chức của đại lý phân loại cá ngừ bằng... mắt. Bằng cách làm này , cá được xếp loại một hay loại bốn không có một sự hạn chế hay một trường hợp ngoại lệ nào cả do giác quan của công chức đại lý. Chủ tàu chẳng thể đưa ra một lời phản đối. Ông Đỗ Như Hóa , ngư dân ở phường 6 , thành thị Tuy Hòa , xác nhận: "Có chuyến đánh được cá đầy tàu nhưng vì giá cả do đại lý quyết định , mình có chê thấp thì cũng biết bán cho ai vì đâu có kho đông lạnh mà dự trữ". Chị Trần Thị Xúc , một chủ tàu khác ở phường Phú Đông , chỉ ra thêm một thực tế: "Muốn có phí tổn đi biển , chủ tàu thường phải vay của đại lý nên cá về phải nhập cho đại lý. Họ tính giá nào mình cũng phải chịu thôi!"Nhiều ngư dân kỳ cựu trong nghề cho biết mặc dù kỹ thuật chế biến của ngư dân không phải thấp nhưng nguyên do chính là ở chỗ phần lớn tàu đánh bắt cá ngừ của Phú Yên , Khánh Hòa và Bình Định đều là tàu gỗ , sử dụng nước đá để bảo quản nên chất lượng sản phẩm kém hơn so với các tàu câu công nghiệp vỏ composite có hệ thống giao thông bảo quản lạnh , cấp đông. Vào mùa đánh bắt , nguồn nước đá cây càng thiếu số lượng so với yêu cầu nên ngư dân chẳng thể chủ động trong việc lựa chọn nguồn đá ướp. Đá ướp chưa đủ độ đông cứng cần thiết thì sau hành trình dài ngày trên biển , sản phẩm thường giảm chất lượng.Trong khi đó , dich vu hau can nghề cá ở Phú Yên cho đến nay gần như là con số không , chợ đấu giá cá ngừ đại dương chưa được hình thành và chưa có hệ thống giao thông kho lạnh giữ sản phẩm ngay tại bến cảng nên mỗi khi cập bến , ngư dân buộc phải bán cá ngay cho các đầu nậu vận chuyển đến nơi tiêu thụ. Thiếu chợ đấu giá , giá cá ngừ đại dương chưa được niêm yết công khai như một số hàng hóa khác , chưa có xác nhận về mặt tiêu chuẩn chất lượng của các cơ sở thu mua với cơ quan quốc gia có thẩm quyền nên việc giám sát , quản lý giá và chất lượng cá ngừ đại dương vẫn còn bỏ ngỏ. Mặt khác , phí tổn ngày một tăng cao , vay vốn ngày một khó , ngư dân chỉ còn một lựa chọn là ứng trước tiền từ các đầu nậu để ra khơi nên buộc phải bán sản phẩm cho họ , bị ép giá càng khó tránh được.Hiện nay , phí tổn đi biển cho một tàu cá ngừ đại dương loại 90 CV khoảng trên 130 triệu đồng , tăng gấp rưỡi so với đầu vụ năm trước. Giá cá ngừ đại dương năm nay có tăng , nhưng mức tăng không tương xứng với mức tăng của phí tổn. Vì thế , ngư dân thường lấy số lượng để bù vào mà ít chú trọng đến chất lượng sản phẩm. Ngoại giả , những năm gần đây , hồ hết các cơ sở thu mua cá ngừ đại dương đều ứng dụng phương thức mua xô nên càng khiến ngư dân ít chú ý đến việc bảo quản chất lượng cá sau khai khẩn. Các cơ sở thu mua trong tỉnh đều không xuất cảng trực tiếp mà bán sản phẩm hoặc làm đại lý cho các chức vụ xuất cảng ở ngoài tỉnh nên việc tranh đua với nhau giá cả , chất lượng bị ngăn lại trong một giới hạn nhất định càng khiến ngư dân thiệt thòi. Chưa kể việc chế biến cá ngừ đại dương để xuất cảng và tiêu thụ nội địa cũng chưa được quan hoài đúng mức.Bà Mai Kim Thi , chi cục trưởng chi cục khai khẩn và bảo vệ nguồn lợi thủy sản Bình Định , cho biết tỉnh này đã thành lập được 25 tổ đội làm ra trên biển. Nghề nghiệp này hiện đang là nhiệm vụ trọng tâm. Ngoại giả , trong dân cũng hình thành các tổ đội kết liên làm ra tự nguyện , nhất là trong nghề câu cá ngừ , trục mực… Sắp tới , theo bà Thi , tỉnh sẽ trợ giúp phao cứu sinh , thiết bị báo cáo giao thông , thiết bị tìm dò cá , đặc biệt là hệ thống giao thông hầm bảo quản , thô chế cá tại chỗ cho ngư dân để nâng cao chất lượng cá đánh bắt được. Bà Thi nói: "Hiện nay Bình Định đã thành lập hiệp hội Cá ngừ đại dương và đã bàn đến việc nâng cao chất lượng sản phẩm. Để bảo vệ chủ tàu cá khỏi bị ép giá , chúng ta rõ ràng cả chủ thu mua và chủ tàu cá cùng phải có bổn phận bởi thực tiễn nhiều chủ thu mua đồng thời là người cấp phí tổn cho tàu. Phía cơ quan sở quan cũng sẽ có những tác động. Bây giờ , nhiều chủ thu mua cho biết sẽ tỏ thái độ đồng tình chủ tàu cá trong việc này. Tuy nhiên , giá cả vẫn do thị trường điều tiết nên cũng sẽ còn nhiều hạn chế".Với ngư dân , đây là những lối ra giúp họ có thêm sự tự tín để bám biển. Tuy nhiên , họ cũng trải lòng mình về ước vọng tạo hoàn cảnh cho các thành phần nông dân kinh tế đầu tư thêm vào dịch vụ hậu cần nghề cá nghề cá , vào các cơ sở chế biến cá ngừ đại dương xuất khẩu... Chỉ có vậy , ngư dân mới có xác xuất hăng hái bám biển mưu sinh.